21 sep 23

Hoe werkt verlof?

Verlof is een noodzakelijk onderdeel van de behandeling van een tbs-patiënt. Zonder verlof is het niet mogelijk de patiënt voor te bereiden op een veilige terugkeer in de samenleving of doorstroom naar een vervolginstelling met meer vrijheden.

Verlof wordt ingezet om de in de kliniek geleerde vaardigheden in de praktijk te brengen en om te toetsen hoe een patiënt reageert op prikkels die er in de kliniek niet zijn. Een patiënt krijgt pas verlof als er geen direct delictgevaar meer aanwezig is en als het past binnen zijn behandeling. Om dit te toetsen wordt een risicotaxatie afgenomen.

Toekenning van verlof in 4 stappen

Stap 1. De tbs-kliniek waarin de patiënt verblijft, schrijft een verlofaanvraag. Deze aanvraag wordt allereerst intercollegiaal getoetst. Dat betekent dat hoofden behandeling onderling de verlofaanvraag meelezen. Dezelfde aanvraag wordt vervolgens besproken in de interne verloftoetsingscommissie. Na deze intercollegiale toets stuurt de kliniek de verlofaanvraag naar de Verlofunit van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

Stap 2. De verlofunit van DJI beoordeelt of de aanvraag voldoet aan de formele vereisten zoals vastgelegd in het Verloftoetsingskader Tbs. Als aan de vereisten is voldaan en de stukken compleet zijn, zendt de Verlofunit de aanvraag naar het Adviescollege Verloftoetsing Tbs (AVT). Als er stukken ontbreken, worden deze bij de tbs-kliniek opgevraagd.

Stap 3. Het Adviescollege toetst de verlofaanvragen. Daarbij besteedt het college onder meer aandacht aan het indexdelict, de delictanalyse, de diagnostiek, het behandelplan dat de kliniek heeft opgesteld en de plaats van het verlof daarbinnen, de risicoanalyse en het risicomanagement.

Het Adviescollege motiveert haar adviezen aan de hand van de hiervoor genoemde onderwerpen en brengt advies uit aan de minister voor Rechtsbescherming. Het advies van het college is positief of negatief en wordt aan het hoofd van de Verlofunit gestuurd die namens de minister de uiteindelijke beslissing neemt.

Stap 4. De toets die het hoofd van de Verlofunit daarbij uitvoert, is een marginale. Het hoofd van de Verlofunit kan van een positief advies van het college afwijken. Daarvoor moet wel een motivatie gegeven worden. Als het hoofd van de Verlofunit negatief beslist na een positief advies van het college, is er sprake van een contraire beslissing. Een negatief advies van het Adviescollege moet worden overgenomen.

Deze stap eindigt met de afgifte van verlofmachtiging die geldig is voor een periode van één jaar. 

Bovenstaande stappen worden voor iedere nieuwe fase in het verloftraject opnieuw doorlopen. Bij toekenning wordt er een verlofmachtiging afgegeven waarin vastgelegd staat welke verloven met welke opbouw, doelen en kaders de tbs-patiënt gedurende een jaar mag praktiseren.

Veiligheid heeft prioriteit

Het bewaken van de veiligheid heeft te allen tijde prioriteit. Verlof wordt daarom altijd heel zorgvuldig opgebouwd. Ieder individueel verlof wordt uitgebreid voor- en nabesproken met de patiënt. Alleen patiënten met een verlofmachtiging mogen op verlof. Wanneer het niet veilig of verantwoord wordt bevonden, gaat een gepland verlof niet door. Ook kan de verlofmachtiging worden ingetrokken als patiënten zich niet aan de voorwaarden en de afspraken van het verlof houden.

Verloftraject van een tbs-patiënt in 4 fases

1.   (Beveiligd) begeleid verlof

Een patiënt start altijd met begeleid verlof. In eerste instantie vindt er beveiligd verlof plaats. Dit betekent dat het verlof wordt begeleid door een beveiliger van Justitie en een medewerker uit de kliniek. Als dat goed gaat, gaat de beveiliger niet meer mee. Het verlof vindt dan plaats onder begeleiding van twee medewerkers. Gaat ook dat goed, dan wordt de begeleiding teruggebracht naar één medewerker.

2.   Onbegeleid verlof

Als het begeleid verlof goed is verlopen, kan onbegeleid verlof worden aangevraagd. Bij dit verlof vindt er geen begeleiding door personeel meer plaats. Het verlof kan één of meer dagen duren (inclusief één tot maximaal zes overnachtingen). De doelen van onbegeleid verlof zijn ruimer en gericht op het opdoen van werkervaring, het volgen van een opleiding en het opbouwen van een sociaal netwerk door familie en vrienden te bezoeken.

3.   Transmuraal verlof

Bij een goed verloop van het onbegeleid verlof kan de volgende stap van de resocialisatie worden ingezet: transmuraal verlof. Dit houdt in dat de patiënt buiten de tbs-kliniek gaat wonen. Dit transmurale verblijf kan een zelfstandige woning zijn of bijvoorbeeld een verblijf in een regionale instelling voor beschermd wonen (RIBW), een forensisch psychiatrische afdeling van een psychiatrische instelling (FPA) of een dependance van de kliniek. De kliniek blijft de patiënt op afstand begeleiden. Bij transmuraal verlof wordt een groot beroep gedaan op de zelfstandigheid en betrouwbaarheid van de patiënt.

De overgang van de ene verlofvorm naar de andere is alleen mogelijk met een nieuwe verlofmachtiging na een nieuwe verlofaanvraag met een inhoudelijke risicotaxatie. Daarnaast is het belangrijk dat de patiënt goed in zijn of haar behandeling zit, het risico op recidive afneemt en het risicomanagement goed vormgegeven is.

Bij een onttrekking aan het verlof (wanneer een patiënt langer dan 24 uur afwezig is) wordt de machtiging ingetrokken en moet een nieuwe aanvraag worden ingediend.

Voorwaardelijke beëindiging of proefverlof

Op basis van een advies van de kliniek en de reclassering dient het Openbaar Ministerie een vordering ter verlenging, voor proefverlof of voorwaardelijke beëindiging in. Bij een voorwaardelijke beëindiging of proefverlof woont iemand niet meer in de tbs-kliniek.

·        Bij een proefverlof valt iemand onder de verantwoordelijkheid van de kliniek, maar staat onder toezicht van de reclassering. Mocht er iets aan de hand zijn, wordt iemand terug  opgenomen in de kliniek.

·        Bij een voorwaardelijke beëindiging valt de patiënt onder de verantwoordelijkheid en toezicht van de Reclassering. Als er iets misgaat, moet de zaak weer langs de officier van Justitie

Wat zijn voorbeelden van verlofbewegingen vanuit een tbs-kliniek?

·        Een rondje wandelen om de kliniek.

·        Boodschappen doen in de supermarkt in de wijk.

·        Winkelen in de stad.

·        Dagbesteding/werkplek buiten de kliniek.

·        Bezoek aan familie.

In ’t kort

Verlof is een belangrijk onderdeel van de tbs-behandeling en onmisbaar in de resocialisatie. Als de patiënt zijn behandeling goed volgt en de risicotaxatie-instrumenten uitwijzen dat de risico’s laag genoeg zijn, wordt een verlofaanvraag bij DJI ingediend. Als DJI de verlofmachtiging afgeeft, wordt het verlof opgestart. Dit begint met (beveiligd) begeleid verlof, en kan worden opgebouwd tot het buiten de kliniek wonen met transmuraal verlof. Als er tussendoor iets misgaat, zoals dat er niet aan de voorwaarden voor het verlof wordt voldaan, kan de verlofstatus (tijdelijk) worden ingetrokken.

Als ook het transmurale verlof goed verloopt, kan de tbs-oplegging worden omgezet naar een proefverlof of voorwaardelijke beëindiging.