31 aug 23

Seksuologie in de tbs?

Binnen de Van der Hoeven Kliniek zijn consulenten seksuele gezondheid, ofwel seksuologen, werkzaam binnen de sectie seksuologie. Eén van de belangrijkste uitgangspunten van de sectie seksuologie is om de seksuele gezondheid van de patiënten te bevorderen, omdat dit een positieve bijdrage kan hebben op de behandeling van de patiënten. Door zich hiervoor in te zetten, werken zij aan het veiliger maken van de maatschappij.

Daarnaast zetten zij zich onder andere ook in voor de seksuele rechten van onze patiënten. De seksuele rechten van de mens sluiten aan op de fundamentele en universele rechten van de mens, en zijn internationaal vastgelegd in verdragen die door de meeste landen zijn ondertekend.

Seksualiteit in de kliniek

Seksualiteit is een belangrijk thema in de klinische forensische zorg. Dit heeft verschillende redenen. Zo is een tbs-kliniek een gesloten setting, wat voor de behoeften van patiënten de nodige uitdagingen met zich meebrengt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan (het gebrek van) privacy van de patiënten. Wel heeft ieder mens seksuele rechten, zoals het recht op goede gezondheidszorg op het gebied van seksualiteit en het recht op goede voorlichting. Er moet daarvoor dus gekeken worden naar hoe hiermee omgegaan kan worden en hier vorm aan kan worden gegeven.

Daarnaast verblijven in een tbs-kliniek onder andere patiënten die een zedendelict hebben gepleegd. Ondanks dat onderwerpen rondom seks bij hen als spannender worden gezien, hebben ook zij seksuele rechten. Daarnaast heeft het meerwaarde om hier in de behandeling aandacht voor te hebben. Door samen met de patiënt te kijken hoe de seksuele gezondheid bevorderd kan worden, wordt een bijdrage geleverd aan het verlagen van de risico's. 

De seksuologen in de Van der Hoeven Kliniek zetten zich daarom in op verschillende vlakken:

• Zij onderzoeken samen met de patiënten hoe de seksuele gezondheid bevorderd kan worden. Seksuele gezondheid betekent dat de seksualiteit naar tevredenheid en zonder het toedoen van schade aan zichzelf of anderen kan worden vormgegeven.
• Zij voeren behandelgesprekken met patiënten die problemen rapporteren of vragen hebben op het gebied van seksualiteit.
• Zij stellen beleid op over hoe er met seks-gerelateerde thema’s omgegaan dient te worden binnen de drie verschillende klinieklocaties.
• Zij geven uitleg aan patiënten en deskundigheidsbevordering aan andere medewerkers van de Van der Hoeven Kliniek.

Seksuologie is een multidisciplinair vakgebied. Dit betekent dat de seksuologen van de Van der Hoeven Kliniek continu samenwerken met andere disciplines zoals psychiaters, de medische dienst, psychotherapeuten en sociotherapeuten.

Seksuologie in de behandeling

Patiënten komen bij de seksuologen voor alle vragen, zorgen en klachten gericht op seksualiteit. Binnen de seksuologie wordt seks bekeken vanuit een biopsychosociaal model. Dit betekent dat als er problemen met seks gevormd worden dit samenhangt met lichaam, geest en omgeving. Er wordt per patiënt in kaart gebracht hoe deze facetten er uitzien en zich ten opzichte van elkaar verhouden, zodat de klachten worden begrepen. De behandeling van de patiënt wordt afgestemd op het individu, en bestaat uit het voeren van gesprekken. Er gaat in de behandeling veel aandacht naar wensen en grenzen herkennen van zowel de patiënt zelf als van de ander. Daarnaast kunnen er Sensate Focus oefeningen worden meegegeven. De focus daarvan is met name dat de patiënt leert weer in contact te komen met het eigen lichaam en het herkennen van signalen bij jezelf en de ander.

De patiënt kan zelf aangeven gesprekken met de seksuoloog te willen voeren. Echter kan de meerwaarde van het voeren van gesprekken met de seksuoloog ook vanuit het behandelteam worden gezien. Zij gaan dan in gesprek met de patiënt, om hem te motiveren zich hiervoor aan te melden. Het seksuologische behandeltraject is namelijk altijd consensueel.

Het doel

Een groot deel van de patiënten die bij de seksuologen komen, hebben een zedenachtergrond. Maar vaak hebben ze zelf ook last van een dieper liggend probleem, zoals bijvoorbeeld gevoelens van schaamte rondom hun voorkeur of het gepleegde delict, of door gebeurtenissen die zij vroeger zelf hebben meegemaakt. De seksuologen kijken naar hoe het seksuele gedrag of probleembedrag zich verhoudt tot de seksuele gezondheid van de patiënt en eventueel het gepleegde delict. Zo wordt er in kaart gebracht welke seksuele problemen, fantasieën of gedrag iemand heeft en of dat past binnen het kader van seksuele gezondheid. Hieruit kan bijvoorbeeld als doel komen dat er moet worden gewerkt aan het vergroten van de acceptatie van hetgeen dat de patiënt als schaamtevol ervaart of bijvoorbeeld het werken aan het vergroten van de patiënt zijn grip op zijn seksuele (probleem)gedrag. Hierbij is de insteek dat er wordt gekeken naar hoe seks veilig en gezond vormgegeven kan worden in plaats van enkel te focussen op het stoppen van schadelijk gedrag. Er wordt rekening gehouden met wat werkt voor de patiënt en of het niet grensoverschrijding in de hand werkt. 

Beleidsstructuren over seks-gerelateerde thema’s

Op alle onderwerpen die een raakvlak hebben met seksualiteit worden beleidsstructuren gemaakt. Zo krijgen zowel patiënten als medewerkers meer duidelijkheid over wat de mogelijkheden en onmogelijkheden zijn. Het is voor patiënten goed om een eenduidig antwoord te krijgen op hun vragen. Tegelijkertijd is het voor medewerkers fijn dat zij voor het geven van een antwoord kunnen terugvallen op het beleid, en hun eigen mening en emoties hier niet in mee hoeven te laten wegen.

Thema’s waar beleid over wordt gemaakt zijn onder andere porno, gender(diversiteit), seksspeeltjes en sekswerkers. Eén van de doelen van de tbs-behandeling is de patiënten op een veilige manier te laten resocialiseren. Om dat te kunnen doen, is het belangrijk dat eerst gekeken wordt hoe de patiënten op een veilige en gezonde manier binnen de kliniek met dergelijke thema’s kan leren om te gaan. Per thema wordt vanuit de sectie seksuologie onderzoek gedaan naar hoe het bij kan dragen aan het bevorderen van de seksuele gezondheid van de patiënt en wat de mogelijkheden en onmogelijkheden daarin zijn. Op basis van de uitkomsten daarvan wordt per onderwerp beleid opgesteld.

Voorlichting 

Om een seksueel positief leefklimaat te kunnen vormgeven, moet er genoeg kennis paraat zijn over wat seks is, wat seksualiteit inhoudt en hoe breed dat is. Daarom wordt aan zowel patiënten als medewerkers voorlichting gegeven over seksuologie. Zo vindt er wekelijks een spreekuur plaats om de toegankelijkheid tot seksuologische zorg te vergroten. Iedereen die een vraag heeft over iets wat een raakvlak met seksuologie heeft, is welkom om hierheen te komen om met één van de seksuologisch behandelaren hierover in gesprek te gaan. 

Specifiek voor medewerkers worden ook trainingen en deskundigheidsbevorderingen georganiseerd vanuit de sectie seksuologie. Het kan voor medewerkers namelijk spannend zijn om met seks bezig te zijn in de context van de behandeling, bijvoorbeeld door de emoties die er loskomen bij het praten over dit onderwerp en het gemis aan kennis. Het is daarom belangrijk om ruimte te maken om hierover te kunnen praten en veel aandacht te hebben voor de theoretische kennis hierover. Daarnaast is ook het maken van de koppeling van de theoretische kennis naar het forensisch werken onmisbaar. 

Tijdens de trainingen en deskundigheidsbevorderingen wordt aan de medewerkers ook duidelijk uitgelegd tot hoever er, passend bij de eigen discipline, verwacht wordt dat je in gesprek gaat met patiënten over seksgerelateerde onderwerpen. Hierbij wordt ook duidelijk aangegeven op welk punt zij de patiënt kunnen doorverwijzen naar een seksuologisch geschoolde collega.

Consent en seksuele gezondheid 

Eén van de onderwerpen die vaak terugkomt tijdens de gesprekken en voorlichtingen is consent. Consent gaat over de afstemming tussen verschillende partijen die betrokken zijn bij een besluit, bijvoorbeeld het besluit om een seksuele handeling uit te voeren. In de seksuologie binnen de Van der Hoeven Kliniek is consent één van de uitgangspunten. Niet alleen bij seks, maar ook het gesprek hierover. 

Een ander uitgangspunt van de Van der Hoeven Kliniek is dat we het belangrijk vinden een seksueel gezond behandelklimaat faciliteren. Seksuele gezondheid gaat over het dat ieder mens fijne en gezonde seks kan hebben, veilig voor zichzelf en voor de ander. 

Meer informatie over consent en seksuele gezondheid hoor je terug in de aflevering van de DFZS-podcast met Bas Frelier, Josje Gipman en Nikki Schouten: